Για τους ασκητές, η απομάκρυνση της φιλαυτίας εξευγενίζει τον τρόπο με τον οποίον ο άνθρωπος σκέφτεται, επιθυμεί και αγωνίζεται, επιτρέποντας έναν αξιόλογο στόχο να τοποθετεί μπροστά  από κάθε μία από τις δυνάμεις της ψυχής. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής γράφει ότι "με την νοημοσύνη οφείλουμε να κινητοποιηθούμε για να υπερνικήσουμε την άγνοιά μας και να επιδιώξουμε τον ένα και μοναδικό Θεό μέσω της πνευματικής γνώσης. Μέσω της επιθυμίας -με ένα πάθος φιλαυτίας που έχει εξαγνιστεί- οφείλουμε να αφεθούμε στην έλξη προς τον ένα Θεό. Και με μία πύρινη δύναμη (το θυμικό) διαχωρισμένη από κάθε τυραννική τάση, οφείλουμε να αγωνιστούμε να φτάσουμε το Θεό. Από αυτές τις τρεις δυνάμεις της ψυχής έχουμε χρέος να δημιουργήσουμε τη θεία και μακαρία αγάπη, εξ εξαιτίας της οποίας υπάρχουν. Έτσι η καταπολέμηση της φιλαυτίας δεν είναι μια αρνητική πράξη, αλλά μία θετική μεταμόρφωση ολοκλήρου του ανθρώπου, που πλέον στοχεύει στο ύψιστο αγαθό, στο Θεό που είναι αγάπη. Όταν όλες οι δυνάμεις της ψυχής λειτουργούν σύμφωνα με τη φύση, τότε ο άνθρωπος είναι ικανός να δει και να ερμηνεύσει την πραγματικότητα όπως πραγματικά είναι.

Όπως ο γέροντας Παϊσιος το θέτει σε μια επιστολή:

"Εάν μπορούσαμε να βγαίναμε από τον εαυτό μας (από την αγάπη του εαυτού μας), θα βγαίναμε και από την έλξη της γης και τότε πια θα βλέπαμε όλα τα πράγματα στην πραγματικότητα με το θεϊκό μάτι, καθαρά και βαθιά". Όταν η φιλαυτία είναι απούσα, γίνεται εύκολο να κατακτηθούν τα πάθη, γιατί "το παραμικρό ίχνος ή μορφή κακίας δεν δύναται να υπάρξει". Στη θέση του μετατοπιζόμενου κενού της φιλαυτίας, ο νέος εν Χριστώ άνθρωπος "γίνεται πλήρης εκείνης της αγαθότητος, η οποία είναι σταθερή και μόνιμη και παραμένει πάντα η ίδια.

Αλεξίου Ιερομονάχου Καρακαλλινού "ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ", Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ

        Η σπαρακτική ιστορία της ανθρώπινης φιλαυτίας είναι η τραγωδία του σπόρου που δεν γίνεται ποτέ τι πανύψηλο δένδρο που φέρει καρπούς, "ώστε ελθείν τα πετεινά του ουρανού και κατασκηνούν εν τοις κλαδοις αυτού". Αντί να μεγαλώνει μέσα σε μιά ολοένα και διερυνόμενη σφαίρα αγάπης, η οποία τελικά περικλείει όλη την ανθρωπότητα, όπως η αγάπη του χριστού αγκάλιασε τον κόσμο επάνω στι Σταυρό, η ψυχή, διαστρεβλωμένη από τη φιλαυτία, συρρικνώνεται, μετασχηματισμένη σε μία αξιολύπητη μπάλα ορέξεων, πλεονεξίας και απομόνωσης. Όλο το θαυμάσιο δυναμικό με το οποίο ο άνθρωπος έχει προικοδοτηθεί πνίγεται και διαστρεβλώνεται καθώς κατευθύνεται προς έναν ανάξιο στόχο, αφήνοντας με αυτόν τον τρόπο τον άνθρωπο παγιδευμένο στο πολύ μικρό, πνιγερό και εντελώς  υποκειμενικό κόσμο του σώματός του.

        

        Για να υπερνικήσει κανείς αυτή την ανώμαλη κατάσταση, οι Πατέρες συμβουλεύουν να πολεμούμε τη φιλαυτία με τη λογική σκέψη και τη σώφρονα δράση. Αντί να σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να μένουμε στην ηδονή και να αποφεύγουμε τον πόνο, ο Άγιος Μάξιμος προτείνει την ανάταση των σκέψεων σε μία πνευματική γνώση του Δημιουργού. Αλλάζοντας το αντικείμενο της στοργής, ο πιστός μπορεί να αντικαταστήσει τη φιλαυτία που προσηλώνεται στο σώμα με την πνευματική φιλαυτία, που συγκεντρώνεται στην καλλιέργεια των αρετών και κατά συνέπεια στη λατρεία του Θεού. Από μια  συμπεριφορική προοπτική, αυτή νέα εστίαση της προσοχής φανερώνεται με την άσκηση της εγκράτειας αντί της παράδοσης στις επιθυμίες. Από μια γνωστική όψη, καθοδηγείται από μια βαθιά ριζωμένη πίστη στο Θεό. Ομόφωνα, η πίστη, η αγάπη και η εγκράτεια προκαλούν μία αλλαγή, που δεν αφήνει κανένα περιθώριο για φιλαυτία στην ανθρώπινη ψυχή.

Αλεξίου Ιερομονάχου Καρακαλλινού, "ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ" Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ

        Ο άνθρωπος δημιουργείται "διά το εράν". Είναι ερωτικός ο λόγος της δημιουργίας του ανθρώπου. Κατά τον άγιο Μάξιμο, ο άνθρωπος είναι η φανέρωση της σχέσης κτιστού και ακτίστου. Και αυτή τη δυναμική ο Μάξιμος την ονομάζει θείον έρωτα.  Από μεν τον δημιουργό υπάρχει όλη η δύναμη των ενεργειών του, η εμφύσηση της πνοής. Πρέπει να απαντήσει και ο άνθρωπος με αυτή τη δύναμη του εράν προς τον δημιουργό του,

        Αυτή λοιπόν η σχέση του ανθρώπου (της τέταρτης φύσης) με τον Θεό (με την πρώτη φύση), συνιστά το πραγματικό "είναι" του ανθρώπου. Αυτός ο άνθρωπος που έχει  σχέση με τον δημιουργό του, υπάρχει. Εάν διακόψει αυτή τη σχέση με τον δημιουργό του δεν υπάρχει. Το ξαναλέω αυτό γιατί είναι λεπτό σημείο. Όσο το κτιστόν βρίσκεται σε σχέση με τον δημιουργό του, ή, για να μιλήσουμε με πιό σχολαστικές έννοιες, όσο το κτιστόν βρίσκεται σε σχέση με το άκτιστον, το κτιστόν υπάρχει. Όταν διακόψει αυτή τη σχέση, το κτιστόν δεν υπάρχει. Εδώ όμως πρέπει να κάνω μιά ερμηνία του όρου "υπάρχειν". Το μεν κτιστόν ως υλική φύση μπορεί να υπάρχει ανεξαρτήτως σχέσεως. Η υλική φύση δεν έχει βούληση. Δεν μπορεί να θέλει να υπάρχει ή να θέλει να μήν υπάρχει. Μόνον ο άνθρωπος έχει βούληση, έχει ελευθερία. Και η ελευθερία του φτάνει ως την άρνηση της ίδιας του της ύπαρξης. Μπορεί να πει "δεν θέλω να υπάρχω", ή -πράγμα που είναι το ίδιο- "δεν θέλω να έχω σχέση με το άκτιστο". 'Οπως  όμως η υλική φύση υπάρχει ανεξαρτήτως βουλήσεως (είτε θέλει, είτε δεν θέλει να υπάρχει), έτσι και ο άνθρωπος μπορεί να υπάρχει ανεξαρτήτως της σχέσης του με το άκτιστο (είτε θέλει δηλαδή, είτε δεν θέλει να υπάρχει), αλλά η ύπαρξή του αυτή υφίσταται πλέον με τον τρόπο ύπαρξης της υλικής φύσης. Δηλαδή ο άνθρωπος που δεν θέλει τη σχέση του με τον Θεό υπάρχει ως διάσταση κτιστότητος.

Ο άνθρωπος που θέλει τη σχέση με τον Θεό υπάρχει ως διάσταση αγάπης, ως διάσταση σχέσεως. Στους  Πατέρες "ζωή" ονομάζεται το αγαπάν και θάνατος η απουσία του αγαπάν.

Δημήτρης Μαυρόπουλος

..Η ίδια η λέξη "μετάνοια" δηλώνει αλλαγή του νοός, δηλαδή άλλον τρόπο νοήσεως. Να φτάσω σε έναν μετά-νου. Η μετάνοια είναι αλλαγή του νοός, δηλαδή αλλαγή του τρόπου νοήσεως. Για να φτάσω σε μιά αλλαγή του τρόπου νοήσεως, πρέπει να έχω αίσθηση ότι ο τρόπος με τον οποίο νοώ είναι τρόπος νοσηρός και όχι υγιής. Δηλαδή  πρέπει να έχω μία αίσθηση των λαθών. Και δεν μπορώ βέβαια να έχω αίσθηση κάποιων πραγμάτων, χωρίς να τα αναγνωρίζω.

...Όταν λέω αναγνώριση δεν εννοώ να παραδεχτώ το λάθος μου, αλλά εννοώ να "διαβάσω" το λάθος μου, να το αναγνωρίσω, να μπορώ να το περιγράφω και να το κατανοώ ως λάθος. Αυτό σημαίνει αναγνώριση.

...Η μετάνοια είναι συνεχής προσπάθεια, που αποβλέπει όμως σε τέλος : στη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε το πρόσωπο του Νυμφίου όταν μας αποκαλυφθεί και να υπάρξουμε ως εγχριστωμένοι άνθρωποι.

Δημήτρης Μαυρόπουλος