James Martin.
Πότε ήταν η τελευταία φορά που αισθάνθηκες αγχωμένος λόγω του Πάσχα; Τόσα
πολλά πασχαλινά ψώνια, τόσες πολλές πασχαλινές κάρτες για να γράψεις, τόσες
πολλές πασχαλιάτικες εκδηλώσεις για να παρευρεθείς. Για να μην αναφέρουμε το
ατελείωτο ρεύμα των πασχαλινών διαφημίσεων στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο,
τις σχεδόν αναπόφευκτες ταινίες με θέμα το Πάσχα και όλα αυτά τα κακόγουστα
πασχαλινά πουλόβερ που αναγκάζεσαι να φοράς κάθε άνοιξη. Και μην ξεχνάμε το
μπελά του στησίματος του ετήσιου πασχαλιάτικου δέντρου και των πασχαλιάτικων
φώτων ολούθε στο σπίτι.
Κάθε χρόνο λυπάσαι για το πόσο υπερβολικά έχει εμπορευματοποιηθεί το Πάσχα.
Μπορούν άραγε οι γιορτές να γίνουν περισσότερο χρηματο-κεντρικές; Έτσι νοιώθεις
κάθε χρόνο, σωστά;
Φυσικά και όχι.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Πάσχα αντιστέκεται επίμονα στο
είδος της εμπορευματοποίησης, και της γενικότερης εκκοσμίκευσης που εδώ και
πολύ καιρό έχει κατακλύσει τον εορτασμό των Χριστουγέννων, τουλάχιστον στις
ΗΠΑ. Εδώ πρέπει να ομολογήσω κάτι: Έχει φτάσει στο σημείο όπου άρχισα πράγματι
να φοβάμαι το ερχομό τους, και μπορεί να πω με ειλικρίνεια ότι δεν μου αρέσουν
πια τα Χριστούγεννα. Με αυτό εννοώ το εμπορικό περίβλημα που έχει στηθεί γύρω
από τις γιορτές. (Η γιορτή της Γεννήσεως είναι μια άλλη ιστορία που μου
αρέσει).
Πώς λοιπόν το Πάσχα - με μερικές αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όπως τα ολοένα
και επεκτεινόμενα πασχαλινά καλάθια με όλο και πιο ακριβά δώρα για τα παιδιά -
διατήρησε μια σχετική θρησκευτική καθαρότητα;
Κυρίως, θα έλεγα, λόγω του ανατρεπτικού θεολογικού του μηνύματος: Ο Χριστός
ανέστη. Πρόκειται για μια απίστευτη δήλωση. Και είναι μια
δήλωση που οι μη Χριστιανοί μπορούν εύκολα να κατανοήσουν, ακόμα κι αν δεν την
πιστεύουν. Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, ο άνθρωπος του οποίου οι ακόλουθοι
ισχυρίζονται ότι θεράπευε ασθενείς, σταματούσε καταιγίδες, ανέστησε νεκρούς και
έκανε τους φτωχούς και τους περιθωριοποιημένους κέντρο της διακονίας του,
σταυρώθηκε με εντολή του Ποντίου Πιλάτου και υπέστη ένα βασανιστικό θάνατο στην
Ιερουσαλήμ. Τότε, όπως πιστεύουν οι ακόλουθοί του - συμπεριλαμβανόμενου και
εμού -μετά από τρεις μέρες στον τάφο, αναστήθηκε από τους νεκρούς.
Εάν δεν πιστεύεις στην Ανάσταση, μπορείς να συνεχίσεις να ζείς τη ζωή σου,
ίσως θαυμάζοντας τον Ιησού ως άνθρωπο, εκτιμώντας το παράδειγμά του και
εφαρμόζοντας κάποιες από τις διδασκαλίες του. Ταυτόχρονα, μπορείς να βάζεις
στην άκρη τις διδασκαλίες με τις οποίες διαφωνείς ή που σε δυσκολεύουν - ας
πούμε, το να συγχωρείς τους εχθρούς σου, να προσεύχεσαι για τους διώκτες σου,
να ζεις χωρίς επιτήδευση ή να βοηθάς τους φτωχούς. Μπορείς να τις αφήσεις στην
άκρη επειδή πρόκειται απλά για έναν ακόμη δάσκαλο. Ένα μεγάλο, σίγουρα,
δάσκαλο, αλλά ένα ανάμεσα σε πολλούς.
Αν όμως πιστεύεις ότι ο Ιησούς αναστήθηκε από τους νεκρούς, όλα αλλάζουν.
Σε αυτή την περίπτωση, δεν μπορείς να παραμερίσεις οποιαδήποτε από τις
διδασκαλίες του. Γιατί κάποιος που αναστήθηκε από τον τάφο, κάποιος που
επιδεικνύει την εξουσία του επί του θανάτου και ο οποίος έχει αποδείξει
οριστικά τη θεϊκή του εξουσία, δεν πρόκειται παρά να εισακουσθεί. Αυτά που λέει
ένα τέτοιο πρόσωπο απαιτούν μια απόκριση.
Με λίγα λόγια, η Ανάσταση προβάλει αξιώσεις πάνω σου.
Αυτό είναι που κάνει τη διαφορά από τα Χριστούγεννα. Για να είμαι σαφής, οι
Χριστιανοί πιστεύουμε πως, στα πρώτα Χριστούγεννα, ο Θεός έγινε άνθρωπος. Αυτό
είναι το νόημα αυτού που οι θεολόγοι αποκαλούν "ενσάρκωση". Ο Θεός
σάρξ εγένετο, μια ιδέα τόσο περίεργη τότε, όσο παραμένει και σήμερα.
Αλλά η ιστορία των Χριστουγέννων είναι σε μεγάλο βαθμό μη απειλητική για
τους μη πιστούς: ο Ιησούς στην φάτνη, περιτριγυρισμένος από τη Μαρία, τον Ιωσήφ
και τους βοσκούς-προσκυνητές, είναι εύκολο να προσληφθεί. Όπως αναφέρουν τα
Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Λουκά, δεν ήταν μικρός ο κίνδυνος που
διέτρεχαν η Μαρία και ο Ιωσήφ. Αλλά, ως επί το πλείστον, μπορεί να γίνει
αποδεκτή ως μια γοητευτική ιστορία. Ακόμα και οι μη πιστοί μπορούν να
εκτιμήσουν τη γέννηση ενός σπουδαίου δασκάλου.
Αντίθετα, η ιστορία του Πάσχα είναι τόσο φρικτή και εκπληκτική: η προδοσία
του Ιησού από έναν από τους εγγύτερους ανθρώπους του, η τριπλή άρνηση του καλύτερου
φίλου του, η φρικτή σταύρωση και το βάναυσο τέλος της γήινης ζωής του. Στη
συνέχεια, βέβαια, έρχεται η εκπληκτική επανάκαμψη, τρεις ημέρες αργότερα.
Το Πάσχα δεν είναι τόσο "εύπεπτο" όσο τα Χριστούγεννα. Είναι πιο
δύσκολο να το "δαμάσει" κανείς διανοητικά και διαισθητικά. Ο
καθένας μπορεί να γεννηθεί, αλλά δεν μπορεί οποιοσδήποτε να αναστηθεί από τους
νεκρούς.
Ωστόσο, η ιστορία του Πάσχα, όσο απαραίτητη κι αν είναι για τις
χριστιανικές πεποιθήσεις, μπορεί να προκαλέσει σύγχυση, ακόμη και για τους
πιστούς. Καταρχάς, οι Ευαγγελικές καταγραφές για τις εμφανίσεις του Ιησού μετά
την Ανάσταση μπορεί να φαίνονται συγκεχυμένες, ακόμη και αντιφατικές. Είναι
άκρως μυστηριώδεις.
Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, για παράδειγμα, ο Ιησούς εμφανίζεται για πρώτη
φορά στη Μαρία Μαγδαληνή, μία από τους λίγους μαθητές του που δεν τον
εγκατέλειψαν κατά τη Σταύρωση (Η σταθερότητα των γυναικών ακολούθων - σε
αντίθεση με όλους εκτός από έναν από τους άνδρες - είναι μια υποτιμημένη όψη
των αφηγήσεων του θανάτου και της ανάστασης του Ιησού). Η Μαρία φτάνει στο
σημείο της ταφής του Ιησού νωρίς το πρωί, κοιτάζει μέσα στον άδειο τάφο και
τελικά βλέπει κάποιον. Είναι ο αναστημένος Χριστός.
Αλλά νομίζει ότι είναι ο κηπουρός. «Κύριε», λέει, «αν τον μετέφερες, πες
μου πού τον τοποθέτησες». Όταν Εκείνος λέει το όνομά της, «Μαριάμ» (τα ελληνικά
κείμενα διατηρούν το αρχικό της αραμαϊκό όνομα), συνειδητοποιεί ποιος είναι.
Τι συμβαίνει; Πώς θα μπορούσε η Μαρία να μην αναγνωρίσει το άτομο που
ακολουθούσε τόσο καιρό; Σε μεταγενέστερες εμφανίσεις, ο Ιησούς μοιάζει
αντίστοιχα δύσκολο να αναγνωριστεί. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, όταν δυο μαθητές
τον συναντούν καθώς περπατούν προς την Εμμαούς, έξω από την Ιερουσαλήμ, δεν τον
αναγνωρίζουν καθόλου.
Πώς είναι δυνατόν;
Ακόμη περισσότερη σύγχυση: Στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, ο Ιησούς εμφανίζεται
ως μια σχεδόν φαινομενική φιγούρα, ικανή να διασχίσει τοίχους. Σε άλλες
αφηγήσεις, είναι καταφανώς σωματική. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, ο Ιησούς λέει
ρητά: "Αγγίξτε με και δείτε, γιατί ένα «φάντασμα»δεν έχει τη σάρκα και τα
οστά που βλέπετε ότι έχω". Και όταν εμφανίζεται στον άδικα αποκαλούμενο
άπιστο Θωμά (ποιος δεν θα αμφέβαλε;) λέει, "Βάλε το δάχτυλό σου εδώ και
δες τα χέρια μου. Φέρε το χέρι σου και βάλτο στην πλευρά μου".
Πνεύμα και όμως σώμα, αναγνωρίσιμος αλλά και μη αναγνωρίσιμος. Τι από τα
δύο συμβαίνει; Πώς γίνεται οι Ευαγγελιστές να παρουσιάζουν τις λεπτομέρειες
μιας τόσο σημαντικής ιστορίας με τέτοιες φαινομενικές αντιφάσεις; Ο
αγνωστικιστής ή ο άθεος θα τις επικαλεσθεί ως απόδειξη του ότι η Ανάσταση δεν
συνέβη ποτέ. Εγώ θα έλεγα ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Πιθανότατα, οι αφηγήσεις αντικατοπτρίζουν τη δυσκολία των αυτοπτών μαρτύρων
και, αργότερα, των Ευαγγελιστών να κατανοήσουν και να μεταφέρουν όσα είχαν
βιώσει. Εξάλλου, κανείς τους ποτέ πριν δεν είχε συναντήσει αυτό που οι θεολόγοι
αποκαλούν «δοξασμένο σώμα», την εμφάνιση του Ιησού μετά την Ανάσταση. Έτσι,
δυσκολεύτηκαν να το εξηγήσουν. Ήταν Αυτός, αλλά κάτι περισσότερο. Ήταν
το σώμα του, αλλά κάτι άλλο. Ήταν έτσι, αλλά αλλιώς.
Αν οι συγγραφείς των Ευαγγελιών είχαν την πρόθεση να ευθυγραμίσουν τις
ιστορίες τους ίσως και να τεκμηριώσουν τις αφηγήσεις τους χωρίς ασυνέπειες,
καθένας θα είχε φροντίσει να συμφωνήσει με τους άλλους, ώστε να μην προκαλέσει
σύγχυση. Αντ 'αυτού, οι Ευαγγελιστές, συνθέτοντας τις καταγραφές τους σε
διαφορετικές χρονικές στιγμές και για διαφορετικές κοινότητες, απλά αναφέρθηκαν
σε αυτά που τους είχαν πει. Και αυτό που τους είχαν πει ήταν πέρα από κάθε διήγηση.
Αλλά ήταν όντως Εκείνος. Μια από τις πιο απίστευτες όψεις του Πάσχα είναι
ότι πρόκειται για το ίδιο άνθρωπο που σταυρώθηκε. Μερικές φορές οι άνθρωποι
μιλούν, ακούσια, σαν να πέθανε ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ την Μεγάλη Παρασκευή και
ένας νέος άνθρωπος, ο Αναστημένος Χριστός, να εμφανίστηκε την Κυριακή του
Πάσχα. Αλλά όπως έγραψε ο Ιησουίτης ιερέας και μελετητής της Καινής Διαθήκης,
Stanley Marrow, «το να αναστηθεί ως οποιοσδήποτε άλλος εκτός από τον Ιησού που
γνώριζαν οι μαθητές θα απογυμνώνε την Ανάσταση από κάθε νόημα».
Όπως έγραψε ο π. Marrow, "Το να τους δείξει 'τα χέρια του και την
πλευρά του', που έφεραν τα σημάδια της σταύρωσης και της διάτρησης της λόγχης,
δεν ήταν απλώς μια θεατρική χειρονομία, αλλά τα απαραίτητα διαπιστευτήρια της
ταυτότητας του αναστημένου Κυρίου, ο οποίος στεκόταν μπροστά τους, με τον
σταυρωμένο Ιησού τον οποίο ήξεραν".
Αυτό έχει συνέπειες για όλους τους Χριστιανούς. Πρώτον, σημαίνει ότι ο
Ιησούς φέρει επάνω του τα ορατά σημάδια της ανθρώπινης ζωής του. Με άλλα λόγια,
θυμάται τον πόνο του. Έτσι, όταν προσεύχεσαι στον Ιησού, προσεύχεσαι σε κάποιον
που γνωρίζει με τον πιο οικείο τρόπο τι σημαίνει να ζεις μια ανθρώπινη ζωή.
Προσεύχεσαι σε κάποιον που δεν είναι μόνο Θεός, αλλά άνθρωπος. Που σε
καταλαβαίνει.
Αυτό είναι το μυστήριο των δύο «φύσεων» του Ιησού: της ανθρώπινης και της
θεϊκής. Η θεία υπέστη πόνο ανθρώπινο και ο ανθρώπινη αναστήθηκε από τους
νεκρούς.
Αλλά αυτό ήταν αληθές πριν από την Ανάσταση.
Όσο μυστηριώδες κι αν είναι, οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι ο Ιησούς ήταν
πλήρως άνθρωπος και πλήρως Θεός ανά πάσα στιγμή - πλήρως άνθρωπος όταν θεράπευε
κάποιον από μια ασθένεια, πλήρως Θεός όταν πριόνιζε μια ξύλινη σανίδα στο
εργαστήριό του. Έτσι οι διδασκαλίες του δεν είναι μόνο θεόπνευστες, αλλά
απορρέουν και από την ανθρώπινη εμπειρία του.
Για να πάρουμε ένα παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της εφηβείας και της πρώτης
νεότητας του Ιησού, η Ναζαρέτ ήταν ένα φτωχό χωριό που δεν υπερέβαινε τα 400
άτομα, όπως έχει αποκαλύψει η αρχαιολογία. Το χωριουδάκι ήταν, κυριολεκτικά,
ένα αστείο. "Μπορεί οτιδήποτε καλό να προέλθει από τη Ναζαρέτ;" λέει
ο Απόστολος Ναθαναήλ όταν ακούει για πρώτη φορά την πατρίδα του Μεσσία.
Ο Ιησούς εργάστηκε εκεί ως τέκτονας, μια ελληνική λέξη που συνήθως
μεταφράζεται ως μαραγκός αλλά και ως τεχνίτης, ξυλουργός ή ακόμα και εργάτης.
Ήταν μια δουλειά που θεωρούνταν κατώτερη και από αυτή ενός αγρότη, αφού ένας
τέκτονας δεν είχε καν το οφέλη από την ιδιοκτησία γης.
Όμως μόλις 4 μίλια από τη Ναζαρέτ ήταν η πολυσύχναστη πόλη της
Διοκαισάρειας που ανοικοδομούνταν από τον βασιλιά Ηρώδη.
Η Διοκαισάρεια είχε πληθυσμό 30.000 κατοίκων και περιλάμβανε
ένα ελληνικό αμφιθέατρο που μπορούσε να φιλοξενήσει 3.000 άτομα, ένα φρούριο,
δικαστήρια, μια βασιλική τράπεζα και ούτω καθεξής. Οι περισσότεροι σύγχρονοι
μελετητές πιστεύουν ότι ο φτωχός ξυλουργός από τη Ναζαρέτ σχεδόν σίγουρα
επισκέφτηκε αυτή την κοσμοπολίτικη πόλη, που ονομάζεται "στολίδι της
Γαλιλαίας" από τον εβραίο ιστορικό Ιώσηπο. Εκεί ο Ιησούς θα είχε δει
όμορφα κτίρια και σπίτια διακοσμημένα με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες (τα ερείπια
των οποίων μπορεί κανείς να δει ακόμα σήμερα).
Τι σκέφτηκε ο Ιησούς όταν γύρισε πίσω από την πλούσια πόλη στο φτωχικό
χωριό του; Πώς θα μπορούσε να μην συγκινηθεί η καρδιά του από το πώς
αναγκάζονταν να ζήσουν οι φτωχοί στη Ναζαρέτ; Πώς θα μπορούσε να βλέπει
τη Μαρία και τον Ιωσήφ στις εξουθενωτικές εργασίες τους και να μην θλίβεται από
τις έντονες ανισότητες στον πλούτο;
Όταν ο Ιησούς είδε τέτοιες αδικίες - τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση
ορισμένων από τους άρρωστους, την κακομεταχείριση των ανίσχυρων και τις μεγάλες
ανισοτήτες αγαθών - εμπνεύστηκε να κηρύξει εναντίον τους όχι απλώς από θεϊκή
έμπνευση, αλλά επειδή η ανθρώπινη καρδιά του, όπως συχνά λένε τα Ευαγγέλια
"συγκινούνταν από λύπη".
Όταν ακούμε τον Ιησού, λοιπόν, ακούμε όχι μόνο έναν Θεό που νοιάζεται για
τους φτωχούς, αλλά έναν άνθρωπο που γνώριζε τους φτωχούς και ήταν ο ίδιος
φτωχός.
Ποια διαφορά φέρνει το Πάσχα στη ζωή ενός Χριστιανού; Το μήνυμα του Πάσχα είναι,
ταυτόχρονα, εύκολο να κατανοηθεί, ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό και ένα μήνυμα που
σου αλλάζει τη ζωή μια για πάντα. Το Πάσχα σημαίνει ότι τίποτα δεν
είναι αδύνατο στον Θεό. Ότι η ζωή θριαμβεύει πάνω από το θάνατο. Ότι η αγάπη
θριαμβεύει πάνω από το μίσος. Ότι η ελπίδα θριαμβεύει απέναντι στην απόγνωση.
Και ότι η ταλαιπωρία και τα βάσανα δεν είναι η τελευταία λέξη.
Το Πάσχα λέει, πάνω απ 'όλα, ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κύριος. Σίγουρα
είναι περίεργο να διαβάζει κανείς μια τέτοια δήλωση σε μια κοσμική εφημερίδα [το άρθρο δημοσιεύτηκε στη Wall Street
Journal, μια από τις πιο έγκυρες και μεγάλες οικονομικές εφημερίδες στον κόσμο].
Αλλά απλώς δηλώνω μια κεντρική χριστιανική πεποίθηση. Και αν είναι ο Κύριος και
αν είσαι Χριστιανός, τότε αυτό που λέει προβάλει αξιώσεις επάνω σου. Οι
διδασκαλίες του είναι προσκλήσεις, βεβαίως, αλλά είναι και εντολές: Αγάπα τους
πλησίον σου. Συγχώρα. Φρόντισε τους φτωχούς και τους περιθωριοποιημένους. Ζήσε
μια ζωή ανεπιτήδευτη. Βάλε τις ανάγκες των άλλων πριν από τις δικές σου.
Το μήνυμα του Ιησού εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να μας κάνει να
αισθανόμαστε άβολα, όπως έκανε και στην Παλαιστίνη του 1ου αιώνα. Ήταν εξίσου
μεγάλη πρόκληση να προσευχηθείς για τους εχθρούς σου στην αρχαιότητα. Δεν ήταν
ευκολότερο να ακούσεις την κρίση του Ιησού ενάντια στις υπερβολές των πλουσίων
κατά τη διάρκεια μιας περιόδου υποτιμητικής φτώχειας για τόσους πολλούς. Ήταν
εξίσου ανατρεπτικό το μήνυμα της προσευχής για τους διώκτες σου τότε, όπως
είναι σήμερα.
Βγαίνοντας από τον τάφο το Πάσχα, ο Ιησούς δήλωσε κάτι που αλλάζει τη ζωή,
κάτι ανατρεπτικό και κάτι που δεν μπορεί να υπερκεραστεί από την
εμπορευματοποίηση. Είναι ένα μήνυμα που αρνείται να χαλιναγωγηθεί.
Η Ανάσταση μας λέει όχι μόνο ότι ο Χριστός έχει τη δύναμη της ζωής
πάνω από το θάνατο, αλλά κάτι πιο ανατρεπτικό.
Η Ανάσταση λέει: "Άκου".
Μετάφραση: Γιάννης Ζορμπάς
