Πατερικές προσεγγίσεις στην έννοια των κακών λογισμών

Η ασκητική παράδοση ξεχωρίζει οκτώ βασικούς κακούς λογισμούς πού  περικλείουν και παράγουν όλους τούς υπόλοιπους.  Οι οκτώ αυτοί λογισμοί περιλαμβάνουν τη λαιμαργία, την πορνεία, τη φιλαργυρία, την οργή, τη λύπη, την ακηδία, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια. Είναι οι έννοιες πού αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, δηλαδή «αυτά που πράττει το σώμα στον κόσμο των πραγμάτων, αυτά πράττει και ο νούς στον κόσμο των νοημάτων».  Ως εκ τούτου , οι λογισμοί μπορούν να διατυπωθούν με συμπεριφορικούςόρους, όπως π.χ.  η λαιμαργία κάποιου που τρώει υπέρμετρα, η ακόλαστη συμπερφορά κάποιου που έχει αθέμτες σχέσες, η φιλάργυρη συμπεριφορά κάποιου που παίζει τυχερά παχνίδια και ούτω καθεξής. Αυτή η πατερική σύνδεση μεταξύ σκέψης και συμπεριφοράς ενώνει την υποκειμενική πραγματκότητα των οκτώ κακών λογισμών με την αντικειμενική πραγματικότητα συγκεκριμένων πράξεων, οι οποίες μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν από έναν εξωτερικό παρατηρητή.

Επιπλέον, άν οι κακοί λογισμοί μπορούν να διατυπωθούν με συμπεριφορικούς όρους, τότε  και τα αντίδοτά τους μπορούν να εκφραστούν  με τον ίδιο τρόπο.  Για παράδειγμα, σε ένα κείμενο που αποδίδεται στον  άγιο Ιωάννη  τον Δαμασκηνό, ο συγγραφέας σημειώνει ότι «η γαστριμαργία μπορεί να διορθωθεί με την εγκράτεια, η ακολασία με την επιθυμία για το Θεό και τον πόθο για τις ευλογίες  πού αυτή συνεπάγεται , η φιλαργυρία με τη συμπόνια για τούς φτωχούς, η οργή με την αγαθότητα και την αγάπη για όλους, η κοσμική λύπη με την πνευματική χαρά, η κενοδοξία με κρυφές πράξεις  αρετής και συνεχή προσευχή με συντετριμμένη  καρδιά, και η υπερηφάνεια  με την αποφηγή της κατάκρισης και της περιφρόνησης κατά το πρότυπο του υπερόπτη Φαρισαίου, και με την θεώρηση του εαυτού μας ως ελαχίστου μεταξύ όλων των ανθρώπων».  Για κάθε κακό λογισμό ο πιστός διαθέτει μία ασυμβίβαστη σειρά λογισμών τούς οποίους μπορεί να καλλιεργήσει, έτσι ώστε ένας ενδεχόμενος κακός λογισμός να αποκρουστεί δια μέσου της ασυμβατότητας. Ένας συμπεριφοριστής θα μπορούσε να προτείνει να εφαρμόσουμε την πατερική σύνδεση μεταξύ νοήματος κα πράγματος σε αυτό τον κατάλογο με τα αντίδοτα.  Με άλλα λόγια, οι πιό υποκειμενικές  ψυχικές καταστάσεις, όπως  αγάπη για το Θεό,  η ευσπλαχία για τούς φτωχούς και η πνευματική χαρά μπορούν να καταστούν λειτουργικές (δηλαδή να γίνουν παρατηρήσιμες συμπεριφορικά), ρωτώντας  κάποιον  πώς θα συμπεριφερόταν  αν αγαπούσε τον Θεό, αν συμπονούσε τούς φτωχούς και έπειτα καθοδηγώντας τον στίς ανάλογες ενέργεις.

Οι οκτώ κακοί λογισμοί μπορούν επίσης να αποδοθούν  με περισσότερο γνωστικούς όρους ως «εσφαλμένη κρίση των νοημάτων», ή ως λάθος εντυπώσεις σχετικά με την ηδονή, πού κάποιο φυσικό αντικείμενο θα φέρει.  Η διατύπωση αυτή μοιάζει  αρκετά  με την έννοια της γνωσιακής  διαστρέβλωσης. Σε μία  προτεσταντική προσαρμοή του συστήματος ανορθολογικών πεποιθήσεων του Ellis, o William Backus ορίζει την αμαρτία ως μία εσφαλμένη πεποίθηση πού τίθετα σε δράση.

Αλεξίου Ιερομονάχου Καρακαλλινού, ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ, Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο, εκδ. Αρμός.

Ο William Backus, ορίζει την αμαρτία ως μία εσφαλμένη πεποίθηση πού τίθεται σε δράση.

«Πάντα ανατρέπει και συγχεί και απόλλυσιν, ένθα άν εισπηδήση.  Αηδής ιδείν, φορτική και επαχθής.  Μυρίαις γάρ χερσίν επιλαμβάνεται των ημετέρων λογισμών και αδοκήτως επεισέρχεται και πάντα διασπαράττει, καθάπερ οι κύνες οι λάθρα δάκνοντες», η αμαρτία

(Ιω. Χρυσόστομος)

        Από την αρχαιότητα, οι φιλόσοφοι και οι ασκητές γνώριζαν ότι η λογική και ο λόγος αποτελούν τα κλειδιά για την κατανόηση του κόσμου της δανόησης τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίππεδο.  Σε μά πορεία 2000 ετών, ο Άγιοι (αυτοί πού επεδίωξαν και επέτυχαν το τρίπτυχο της κάθαρσης, του φωτισμού, και της θέωσης) της αρχαίας παραδοσιακής χριστιανοσύνης έχουν εξερευνήσει  και καταγράψει τούς μηχανισμούς και τη δυναμική της πνευματικής μεταμόρφωσης, γνωστής ευρέως ως μετάνοια, η οποία αρχίζει με την αλλαγή της σκέψης και της ζωής μέσω της θεραπευτικής χρήσης της λογικής και του λόγου και περαιώνεται με την θεραπεία της ασθένειας της ψυχής πού, από την απαρχή της εκκλησίας ονομάζεται αμαρτία, κυριολεκτικά αποτυγχάνοντας να βρεί το στόχο της, την ασθένεια δηλαδή της αποξένωσης της ψυχής από τον στόχο της χαροποιού ενατένισης του Θεού και των πνευματικών πραγμάτων.   Οι άγιοι έχουν επίσης ανακαλύψει ότι οι περήφανοι λογισμοί που αφήνονται ανεξέλεγκτοι οδηγούν το άτομο σε αμαρτωλές πράξεις, πάθη, έξεις και τελικά στην αποξένωση από το Θεό και τον πλησίον.  Αντίθετα, οι καλοί λογισμοί, όταν καλλιεργηθούν, οδηγούν τον άνθρωπο, με την χάρη του Θεού, σε θεάρεστες πράξεις, συνήθειες και εν τέλει στην κάθαρση από τα πάθη, στον φωτισμό από το Άγιο Πνεύμα και στη εν Χριστώ θέωση.  Κάτω από την επιφάνεια αυτού του φαινομενικά απλοϊκού σχήματος, βρίσκεται ένας ωκεανός πατερικών κειμένων, τα οποία παρέχουν  έναν πλούτο συμβουλών και οδηγιών, για να καταστήσουν πραγματικότητα αυτή την καλή αλλοίωση.

        Εν συντομία, η κάθαρση αναφέρεται στον αγώνα που διεξάγει ο πιστός για να καθαρίσει την καρδιά του από τα πάθη, τούς  λογισμούς και τις απατηλές επιθυμίες. Ο φωτισμός αναφέρεται στην έλλαμψη της καρδιάς από το Άγιο Πνεύμα, το οποίο ενεργοποιεί το χάρισμα της αδιαλείπτου καρδιακής προσευχής.  Η θέωση αναφέρεται στην δράση του Χριστού, η οποία παρομοίως μεταμορφώνει εκείνον πού Τον βλέπει.  Αυτά τα στάδια μεταστοιχειώνονται και μεταποιούνται σε μία εκκλησιαστική ζωή ασκητικής προσπάθειας, η οποία καθοδηγείται από τις χριστιανικές αρετές και τρέφεται από τα Άγια Μυστήρια.

              ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ, Αλεξίου Ιερομονάχου Καρακαλλινού,Εκδ. ΑΡΜΟΣ.

Μεταμόρφωση; ή χρυσός γαϊδαρος;

Published: 05 August 2015

Για πάρα πολλούς ανθρώπους η Εκκλησία είναι ένας θεσμός πολύ χρήσιμος… Κάνει τους ανθρώπους καλούς (τι θα πει αυτό άραγε;) και έτσι δεν χρειαζόμαστε την… αστυνομία. Γι’ αυτούς, δηλαδή, η χρησιμότητα της Εκκλησίας έχει κοινωνικό αποτέλεσμα…

Για άλλους πάλι είναι επίσης χρήσιμη αλλά για… πιο σοβαρό λόγο! Η Εκκλησία λένε είναι μια παρηγοριά στις θλίψεις… Είναι απαραίτητη όταν κανείς υποφέρει, καταφεύγει σ αυτή και  μαθαίνει την υπομονή που χρειάζεται (πώς άραγε;).

Για κάποιους τέλος είναι πολύ χρήσιμη… γιατί καλμάρει τον φόβο του θανάτου! Ο θάνατος είναι το χειρότερο απ’ όλα, η Εκκλησία λοιπόν καλμάρει αυτόν τον ανεξέλεγκτο φόβο αφού… εξασφαλίζει εισιτήριο για μεταθανάτια ταξίδια… πρώτης θέσεως!!

Αυτά και άλλα πολλά μπορούν να λένε οι άνθρωποι, που βλέπουν επιπόλαια, ή συμφεροντολογικά, ή με αφέλεια, ή με σκοπιμότητες την Εκκλησία.

Για τον Χριστό και τους Χριστιανούς η Εκκλησία είναι το Μυστήριο της σωτηρίας.

Δηλαδή, τι είναι αυτό;

Το Μυστήριο-"καμίνι" μέσα στο οποίο αποφασίζοντας ο άνθρωπος να ζήσει (από αγάπη για τον Χριστό) γίνεται-ενεργεί-και "υφίσταται" την μεταμόρφωσή του, από "ζώο" σε πρόσωπο. Ό άνθρωπος ξεκινάει σαν βιολογική ύπαρξη και πρέπει να γίνει πρόσωπο σαν τον Χριστό.

Γιορτάζουμε αυτές τις μέρες (6 Αυγούστου) την Μεταμόρφωση του Χριστού, δηλαδή την αποκάλυψη του προσώπου Του. Όταν ο Χριστός αποκάλυψε το πρόσωπό Του, η γοητεία της θέας του προσώπου Του ήταν τόση, ώστε οι μαθητές ήθελαν να μείνουν για πάντα εκεί και να βλέπουν διαρκώς αυτή την ομορφιά που δεν  "χορταινόταν". Άραγε αν ξεσκεπάσουμε εμείς τον εαυτό μας, πόσοι αντέχουν να μείνουν δίπλα μας; Θέλουμε να αυταπατόμαστε με την εικόνα που δίνουμε για τον εαυτό μας με τα έξω μας! Ρούχα, θέση, χρήματα, κοινωνική υπόληψη και που φαντάζουν ως εαυτός. Δεν είναι όμως. Διαθέσεις-επιθυμίες-δεσμεύσεις-πάθη-επιλογές φανερώνουν την ποιότητά μας. Σε μας τα έξω είναι όμορφα και τα έσω, στην καλύτερη περίπτωση... άμορφα, ενώ στην κακή δύσμορφα. Ο Χριστός μεταμορφούμενος, μας υπονοίασε για την πραγματικότητα του προσώπου Του, που δεν φαινόταν με τα εξωτερικά, ώστε να μας φανερώσει τον λόγο και τον σκοπό για τον οποίον μας προορίζει. Η Εκκλησία λοιπόν είναι… "χρήσιμη" γιατί μέσα στο μυστήριο της υλοποιείται η διαδικασία μεταμορφώσεως των… αποτρόπαιων "έσω" των δικών μας, σε γοητευτική πραγματικότητα. Δεν έχει σκοπό η Εκκλησία την συμμόρφωση του ανθρώπου σε νόρμες και φόρμες, ούτε υπηρετεί το φαίνεσθαι.

Ο άνθρωπος «γίνεται γάϊδαρος, γιατί είναι ανίκανος να αντισταθεί στα ζωώδη ένστικτά του· και ξαναγίνεται άνθρωπος, όταν καταφέρει να υψωθεί  πάνω απ΄ αυτά» όπως λέει εκείνος ο αρχαίος Απουλήιος του Πλάτωνος. (στο έργο του: «Μεταμόρφωσις ἤ Χρυσοῦς ὄνος»). Στην Εκκλησία ο άνθρωπος ζητάει από τον Χριστό βοήθεια να πάψει νάναι "γάϊδαρος" και… να ξαναγίνει άνθρωπος.

Ο Χριστός μεταμορφώθηκε και έγινε γοητευτικός στους μαθητές του προσευχόμενος. Προσευχή (όταν δεν την φανταζόμαστε θρησκευτικούλικη συνήθεια) τι είναι; ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΑΓΑΠΗΣ!

Πότε την έχουμε; Όταν ξεχνάμε τον εαυτό μας. Όταν δεν... γαϊδουρεύουμε αλλά γυρεύουμε Αυτόν που ξέχασε τελείως επί Σταυρού (χάριν ημών) τον εαυτό Του!

Στην Εκκλησία λοιπόν "εισέρχεται" κάποιος (δεν μπαίνει γιατί η εκκλησία δεν είναι σπίτι αλλά μυστήριο) όταν στοιχειωδώς "ξεχάσει" τον εαυτό του γοητευμένος από την ομορφιά του Χριστού και αποφασίζοντας να την αποκτήσει. Εισέρχεται κατ΄ αρχάς για να Τον συναντήσει (στα Ευαγέλια και στα μυστήρια)· κατόπιν να Τον γνωρίσει· και τέλος να Τον υπακούσει, ώστε να αρχίσει την σταυροφορία (ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ) της ακολουθίας του Χριστού.

Εισέρχεται και συνειδητοποιεί τις δυσκολίες του δρόμου της αγάπης… κουράστηκα… βαρέθηκα! Θα υπάρξουν κι αυτά! Όμως επιμένω· όχι σ΄ένα μίζερο θρησκευτικό καθήκον, αλλά σε μια αγάπη που ξεχνάει τον εαυτό της, χάριν του αγαπημένου.

Μεταμορφώθηκε ο Χριστός προσευχόμενος, για να μας δείξει τον δρόμο της μεταμόρφωσης, την προσευχή! Δηλαδή να μας ξεκαθαρίσει ότι η αλλαγή μέσα μας θα ‘ρθει από Άλλον. Το έκανε αυτό διδάσκοντάς μας ποιος τελικά είναι ο λόγος και ο ρόλος της Εκκλησίας: Να μας μάθει να προσευχόμαστε, δηλαδή να αγαπάμε. Τότε και μόνον τότε, υπάρχει η πιθανότητα να γίνουμε καλύτεροι (όχι ευπρεπέστεροι) και να έχουμε πραγματική ψυχική γαλήνη, όχι παρηγόριες.  Τότε μόνον θα βλέπουμε κατάματα τον θάνατο που ο Χριστός νίκησε με την αγάπη (και ο οποίος Χριστός δεν θα αφήσει στα "χέρια" του θανάτου τους αγαπημένους του) και τότε θα γίνει και για μας το μεταθανάτιο ταξίδι μια χαρούμενη προσμονή-περιέργεια να δούμε  καταπρόσωπον τον ολόφωτο Πατέρα μας, έχοντες επιστρέψει στον Πατρικό οίκο, και ριγμένοι στην αγκαλιά Του.

Καταλήγοντας η γιορτή της Μεταμορφώσεως στον τελευταίο ύμνο λέμε: «Ἐν τῷ φωτί τῆς δόξης τοῦ προσώπου Σου πορευσόμεθα εἰς τόν αἰῶνα».

Με αγάπη και ευχές
Ο εφημέριός σας

π. Θεοδόσιος

πηγή: www.enoriako.info