Ότι ίσχυε για τους βασικούς πρωταγωνιστές εκείνου του δράματος, που ήταν καλοί, ή τελοσπάντων είχαν υπάρξει καλοί, ίσχυε επίσης για εκείνο το ανθρώπινο στοιχείο που μπορούμε να πούμε πως ήταν το καλύτερο, ή που ο Χριστός το θεωρούσε ως το καλύτερο στην ιστορία της ζωής του. Εννοώ τους φτωχούς ανθρώπους.  Οι φτωχοί, στους οποίους κήρυξε το Ευαγγέλιο, οι απλοί  άνθρωποι που το άκουσαν με ενθουσιασμό, τα πλήθη που είχαν ίσαμε τότε αναδείξει ήρωες και ημίθεους στον αρχαίο παγανιστικό κόσμο, όλοι αυτοί έδειξαν πως είχαν διαποτιστεί, και οι ίδιοι, από την ίδια εξάντληση που διέλυε τον κόσμο.  Έπασχαν από τα ίδια κακά που βλέπουμε συχνά στους όχλους των πόλεων και ιδιαίτερα των μεγαλουπόλεων και των πρωτευουσών όταν μια κοινωνία παρακμάζει.  Το ίδιο πράγμα που κάνει τους ανθρώπους της υπαίθρου να ζουν στηριγμένοι στις παραδόσεις, κάνει τους ανθρώπους των πόλεων να ζουν στηριζόμενοι στις διαδόσεις, τις φήμες και τους ψιθύρους.  Όπως οι καλύτεροι μύθοι των αγροτών ήταν κατά βάση ανορθολογικοί, έτσι και συμπάθειες και οι αντιπάθειες των κατοίκων των πόλεων  ρυθμίζονταν από αστήρικτες διαδόσεις και αυθαίρετες φήμες. Μπορούσαν να χειροκροτούν με ενθουσιασμό το οποιοδήποτε παλιόμουτρο, ή τον οποιοδήποτε λήσταρχο, να τον προσκυνούν σαν σωτήρα  μάλιστα να το προτιμούν από τον Χριστό, αρκεί να τους χάιδευε τ’ αυτιά. Έτσι κινούνταν πάντα οι όχλοι των πόλεων και έτσι κινούνται ακόμα σήμερα.  Τους βλέπουμε πώς άγονται και φέρονται από τις διαδόσεις των εφημερίδων και τα εντυπωσιακά πρωτοσέλιδά τους  Ωστόσο, τα πλήθη του αρχαίου κόσμου έπασχαν από κάτι ακόμα, που χαρακτήριζε ιδιαίτερα τον αρχαίο κόσμο. Ήταν η βαθιά αδιαφορία τους για το άτομο και η αδυναμία τους να αισθανθούν ότι οφείλουν να αποφασίσουν ως άτομα εάν θα καταδικάσουν ή όχι κάποιον άνθρωπο. Αυτό το αγελαίο πνεύμα αποτελεί πραγματικά χαρακτηριστικό του Παγανιστικού κόσμου.  Γ’ αυτό το λόγο ακούστηκε μονομιάς εκείνος που είπε: «Συμφέρει να πεθάνει ένας άνθρωπος για το καλό όλου του λαού».  Χωρίς αμφιβολία, αυτό το αρχαίο πνεύμα αφοσίωσης στην Πόλη υπήρξε στις καλές του ημέρες ένα πνεύμα εξαιρετικό.  Ανέδειξε μάρτυρες και ποιητές, ήρωες και διάνοιες που ανθρωπότητα θα θαυμάζει στον αιώνα τον άπαντα.  Και όμως, αυτό το ευγενές πνεύμα  κατέρρευσε και αυτό παρασυρμένο από τη γενική παρακμή, αφού δεν ήταν σε θέση να διακρίνει ότι ο άνθρωπος έχει μια μοναδική, προσωπική ψυχή.  Τα πλήθη ακολούθησαν  τους Φαρισαίους και τους Σαδδουκαίους, τους φιλοσόφους και τους ηθικολόγους.  Υπάκουσαν πρόθυμα στα αυτοκρατορικά διατάγματα και τους εβραίους ιερείς, στους Γραμματείς και στους στρατιώτες, και η οικουμενική ανθρώπινη ψυχή έπεσε στην έσχατη κατάντια, καθώς όλοι οι άνθρωποι μαζί αρνήθηκαν ομόφωνα τον Υιό του Ανθρώπου.

        Στην αόρατη καρδιά αυτού του δράματος, στην αποπομπή ανθρώπου από τους ανθρώπους, υπήρξε μια μοναξιά που κανείς δεν μπόρεσε να σπάσει, μυστικά που κανείς δεν μπόρεσε να πει, ούτε καν να υπαινιχθεί.  Καμία παραπανίσια λέξη άλλωστε δεν έχει τη δύναμη και την ακρίβεια της λιτής, σχεδόν στεγνής αφήγησης των φρικτών συμβάντων στον Γολγοθά. Όσοι προσπάθησαν τέτοιους πλεονασμούς, απέτυχαν παταγωδώς. Και αν υπάρχει ένας ήχος ικανός να γεννήσει τη σιγή, ας μείνουμε σιωπηλοί και ας μην πούμε τίποτα για την έσχατη εκείνη ώρα όπου, με μια κραυγή που τράνταξε τα θεμέλια της Γης, ακούστηκαν εκείνα τα λόγια τα φρικτά, τα τόσο ακατανόητα για εμάς. : « Ἠλὶ Ἠλί, λιμᾶ σαβαχθανί;». Ποτέ δεν θα εννοήσουμε αυτά τα λόγια, διότι άνοιξαν, για μια συνταρακτική στιγμή, μιαν  άβυσσο στην ίδια την ενότητα του απολύτου, που δεν είναι του ανθρώπου να ερευνήσει. Ο Θεός εγκαταλείφθηκε από τον Θεό.

        Αποκαθήλωσαν το σώμα από τον σταυρό και ένας από τους ελάχιστους πλούσιους μεταξύ των Χριστιανών πήρε την άδεια να το θάψει σε ένα πέτρινο τάφο στον κήπο του. Οι Ρωμαίοι έστειλαν εκεί μια φρουρά από φόβο μήπως διασαλευθεί η τάξη εάν τυχόν προσπαθούσαν κάποιοι να εξαφανίσουν το σκήνωμα.  Για μια ακόμη φορά τα συμβάντα ακολουθούν μια φυσική συμβολική πορεία.  Ήταν σωστό να σφραγιστεί ο τάφος με όλο το τυπικό των ενταφιασμών της Ανατολής και ήταν επίσης σωστό να το φρουρούν στρατιώτες του Καίσαρα.  Διότι σε αυτό το δεύτερο σπήλαιο, ένα τάφο αυτή τη φορά, συνοψίστηκαν και σφραγίστηκαν όλα όσα υπήρξαν το μεγαλείο και η δόξα του αρχαίου κόσμου μας. Εκεί έλαβε τέλος μια τεράστια περιπέτεια: η ανθρώπινη ιστορία του ανθρώπου. Εκεί αναπαύθηκαν οι μυθολογίες και οι φιλοσοφίες.  Και όπως το λέει όμορφα μια φράση  των αρχαίων Ρωμαίων, οι θεοί, οι ήρωες και οι σοφοί έζησαν, και όπως έζησαν έτσι και πέθανα. Θνητοί ήταν και πέρασαν στον θάνατο.

G.K. CHESTERTON,The Everlasting Man, Ο ΑΙΩΝΙΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Εκδόσεις ΙΩΝΑΣ 2021