Οι Πατέρες ήξεραν καλά ότι η αμφισβήτηση μίας σκέψης υπονομεύει την εξουσία της και μειώνει την επιρροή της. Ήξεραν επίσης ότι μιά τέτοια εξέταση κατ’ αντιπαράσταση απαιτεί κόπο.

Κατά καιρούς, η εξέταση ενός λογισμού αφορά στη γρήγορη διερεύνηση των πιθανών εκβάσεων σταθμίζοντας τα υποθετικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των επιλογών πού μπορεί καποιος να κάνει, ή υπενθυμίζοντάς του το πραγματικό όφελος  ή τη ζημία παρόμοιων αποφάσεων που έχει πάρει στο παρελθόν.

Ο Άγιος Νείλος ο Ασκητής προτείνει στον πειρασθέντα να χρησιοποιεί «τη μικρή χρονική περίοδο πού έχει  για προσεκτική σκέψη, έτσι ώστε να μπορεί να εξετάσει και να διακρίνει το επιβλαβές  από το ωφέλιμο, καθώς επίσης και το  πόσο περίλυπος θα αισθανθεί όταν θα συμμετάσχει σε μιά άνομη ηδονή και πόση ικανοποίηση και χαρά θα έχει όταν επικρατήσουν οι αγαθοί λογισμοί»

Υπάρχουν άφθονα παραδείγματα στην πατερική παράδοση ανθρώπων πού είχαν το ευτύχημα να συναντήσουν κάποιον πού μπορούσε εύστοχα και επίκαιρα να υποβάλει τις κατάλληλες ερωτήσες επαναπροσανατολίζοντας έτσι τούς λογισμούς τους πρός μία σωστή κατεύθυνση.

Παραδείγματος χάριν, όταν ένας μοναχός μπήκε σε πειρασμό από μιά νέα κοπέλα, εκείνη τον ρώτησε σοφά,

-«Πόσα χρόνια είστε στό μοναστήρι» ;

- »17 χρόνια»  

 Και ξανά τον ρώτησε, «Έχετε πάει ποτέ με γυναίκα» ; «Όχι» απάντησε εκείνος. Καί τότε του αποκρίθηκε η κοπέλα, «Και θέλετε να χάσετε όλους τούς κόπους σας για μιά ώρα ; Πόσα δάκρυα έχετε χύσει ώστε το σώμα σας να εμφανισθεί αγνό ενώπιον του Χριστού ;  Επιθυμείτε να χάσετε όλη αυτήν την εργασία για μία μικρή ηδονή « ;

Στο τέλος ο μοναχός άφησε με ευγνωμοσύνη  το κορίτσι και έπέστρεψε στο μοναστήρι του.

. . .  μπορούμε να πούμε ότι οι κατάλληλες ερωτήσεις έπεισαν τον μοναχό να εξετάσει λεπτομερώς τις συνέπειες των συμπεριφορικών επιλογών του, ώστε να μετατοπίσει την προσέγγισή του από την πρωτόγονη επιθυμία σε μία μεταγνωστική επαναξιολόγιση πού κατέληξε σε μία διαφορετική συμπεριφορική έκβαση.

«ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ» Αλεξίου ιερομονάχου Καρακαλλινού, εκδ. Αρμός