Πατερικές προσεγγίσεις στην έννοια των κακών λογισμών

Η ασκητική παράδοση ξεχωρίζει οκτώ βασικούς κακούς λογισμούς πού  περικλείουν και παράγουν όλους τούς υπόλοιπους.  Οι οκτώ αυτοί λογισμοί περιλαμβάνουν τη λαιμαργία, την πορνεία, τη φιλαργυρία, την οργή, τη λύπη, την ακηδία, την κενοδοξία και την υπερηφάνεια. Είναι οι έννοιες πού αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, δηλαδή «αυτά που πράττει το σώμα στον κόσμο των πραγμάτων, αυτά πράττει και ο νούς στον κόσμο των νοημάτων».  Ως εκ τούτου , οι λογισμοί μπορούν να διατυπωθούν με συμπεριφορικούςόρους, όπως π.χ.  η λαιμαργία κάποιου που τρώει υπέρμετρα, η ακόλαστη συμπερφορά κάποιου που έχει αθέμτες σχέσες, η φιλάργυρη συμπεριφορά κάποιου που παίζει τυχερά παχνίδια και ούτω καθεξής. Αυτή η πατερική σύνδεση μεταξύ σκέψης και συμπεριφοράς ενώνει την υποκειμενική πραγματκότητα των οκτώ κακών λογισμών με την αντικειμενική πραγματικότητα συγκεκριμένων πράξεων, οι οποίες μπορούν να παρατηρηθούν και να μετρηθούν από έναν εξωτερικό παρατηρητή.

Επιπλέον, άν οι κακοί λογισμοί μπορούν να διατυπωθούν με συμπεριφορικούς όρους, τότε  και τα αντίδοτά τους μπορούν να εκφραστούν  με τον ίδιο τρόπο.  Για παράδειγμα, σε ένα κείμενο που αποδίδεται στον  άγιο Ιωάννη  τον Δαμασκηνό, ο συγγραφέας σημειώνει ότι «η γαστριμαργία μπορεί να διορθωθεί με την εγκράτεια, η ακολασία με την επιθυμία για το Θεό και τον πόθο για τις ευλογίες  πού αυτή συνεπάγεται , η φιλαργυρία με τη συμπόνια για τούς φτωχούς, η οργή με την αγαθότητα και την αγάπη για όλους, η κοσμική λύπη με την πνευματική χαρά, η κενοδοξία με κρυφές πράξεις  αρετής και συνεχή προσευχή με συντετριμμένη  καρδιά, και η υπερηφάνεια  με την αποφηγή της κατάκρισης και της περιφρόνησης κατά το πρότυπο του υπερόπτη Φαρισαίου, και με την θεώρηση του εαυτού μας ως ελαχίστου μεταξύ όλων των ανθρώπων».  Για κάθε κακό λογισμό ο πιστός διαθέτει μία ασυμβίβαστη σειρά λογισμών τούς οποίους μπορεί να καλλιεργήσει, έτσι ώστε ένας ενδεχόμενος κακός λογισμός να αποκρουστεί δια μέσου της ασυμβατότητας. Ένας συμπεριφοριστής θα μπορούσε να προτείνει να εφαρμόσουμε την πατερική σύνδεση μεταξύ νοήματος κα πράγματος σε αυτό τον κατάλογο με τα αντίδοτα.  Με άλλα λόγια, οι πιό υποκειμενικές  ψυχικές καταστάσεις, όπως  αγάπη για το Θεό,  η ευσπλαχία για τούς φτωχούς και η πνευματική χαρά μπορούν να καταστούν λειτουργικές (δηλαδή να γίνουν παρατηρήσιμες συμπεριφορικά), ρωτώντας  κάποιον  πώς θα συμπεριφερόταν  αν αγαπούσε τον Θεό, αν συμπονούσε τούς φτωχούς και έπειτα καθοδηγώντας τον στίς ανάλογες ενέργεις.

Οι οκτώ κακοί λογισμοί μπορούν επίσης να αποδοθούν  με περισσότερο γνωστικούς όρους ως «εσφαλμένη κρίση των νοημάτων», ή ως λάθος εντυπώσεις σχετικά με την ηδονή, πού κάποιο φυσικό αντικείμενο θα φέρει.  Η διατύπωση αυτή μοιάζει  αρκετά  με την έννοια της γνωσιακής  διαστρέβλωσης. Σε μία  προτεσταντική προσαρμοή του συστήματος ανορθολογικών πεποιθήσεων του Ellis, o William Backus ορίζει την αμαρτία ως μία εσφαλμένη πεποίθηση πού τίθετα σε δράση.

Αλεξίου Ιερομονάχου Καρακαλλινού, ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ, Πατέρες και ψυχολόγοι σε διάλογο, εκδ. Αρμός.